Parthenon Akropolis van Athene: wat het is, geschiedenis, wat het vertegenwoordigt

Ben je geïnteresseerd in de geschiedenis van het Parthenon, het markante gebouw van de Akropolis van Athene? Wil je ontdekken welke gebeurtenissen gepaard gingen met de evolutie ervan? Wie gaf de opdracht voor het ontwerp?

In dit artikel vind je een korte geschiedenis met de belangrijkste gebeurtenissen die van invloed waren op het gebouw en een meer diepgaande geschiedenis met historische aantekeningen over dearchitectuur die het Parthenon en de belangrijkste monumenten van de Heilige Rots van Athenekenmerkt.

Ben je er klaar voor? Laten we beginnen!

Een tip voor jou! De Akropolis is een symbool van het oude Griekenland en een van de meest bezochte bezienswaardigheden ter wereld. Het is dan ook geen verrassing dat de wachtrijen lang kunnen zijn. Om tijd te besparen koop je je kaartje online en ga je naar binnen zonder te wachten. Boek hieronder en maak je klaar om de geschiedenis te ervaren!

Het Parthenon: geschiedenis

De site

Het beroemdste gebouw uit de klassieke oudheid, de grote tempel van Athena Parthenos, neemt een bevoorrechte positie in op de Akropolis van Athene.

In de 6e eeuw voor Christus, onder de tiran Pisistratus, werd dit gebied uitgekozen voor de viering van de Panathenae, de feesten gewijd aan de godin Athena, en begon men een monumentaal karakter te geven aan de aanwezige gebouwen. Er is geen spoor meer over van deze monumenten, want ze werden vernietigd tijdens de oorlogen tegen de Perzen in 480 voor Christus.

Toen in 447 v. Chr. de bouwplaatsen van het Parthenon een fase van grote activiteit ingingen, was het gebied nog lang niet ontruimd en legden talrijke reeds bestaande bouwwerken hun eigen grenzen op, waaronder een tempel genaamd Hekatompedosnaos, die precies op het gebied stond waar het toekomstige Parthenon gebouwd zou worden.

Na de bezetting van de vesting door de Perzen bleef er weinig over van de muren en ze gingen haastig over tot de wederopbouw ervan, waarbij ze veel kolommen gebruikten die uit de graftombes waren gehaald en stenen die voor andere doeleinden werden gebruikt. Zelfs delen van het hoofdgestel dat bij het oude Parthenon hoorde, werden niet gespaard.

Zodra de cirkel van muren was hersteld, werd het land aangelegd, met enorme vul- en egalisatiewerken die het mogelijk maakten om de esplanade naar het zuiden uit te breiden, waar een nieuwe tempel zou worden gebouwd.

Er werd een nieuwe muur opgetrokken, in opdracht van de leider van de conservatieve partij die toen aan de macht was, Cimon, en ontworpen door de architect Callicrates, om het heiligdom te verdedigen en de nieuwe terrassen in te sluiten.

In 461 v.Chr. Cimon werd verbannen en zijn vertrouwde architect Callicrates ging ten onder.

Binnen een jaar werd Pericles niet alleen leider van de tegendraadse democratische partij maar ook strateeg van de stad Athene.

Pericles’ stedenbouwkundig programma en de geboorte van het Parthenon

De voltooiing van de reconstructie van de Akropolis, die je vandaag de dag nog steeds kunt bewonderen, is te danken aan de wil van Pericles, de Atheense politicus die in de 5e eeuween groot bouwprogramma initieerde om de grootsheid van de stad te vieren en dat zijn hoogtepunt bereikte met de bouw van het Parthenon.

Toen dearchitect Ictinus en de beeldhouwer Phidias, die de opdracht van de staat hadden gekregen, de bouwplaats overnamen, was er al een machtige kalkstenen sokkel uit Piraeus geplaatst, gedeeltelijk bedekt en begraven door de grondwerken van Cimon, en moesten ze afrekenen met de bestaande constructie om een grootser gebouw te creëren.

De bestaande tempel voldeed aan de traditionele structuren: hij had zes zuilen aan de voorkant en zestien aan de zijkanten, en had een cella met twee kamers. De grote zaal was verdeeld in drie gangen door twee rijen van tien zuilen, terwijl de tweede zaal, vierkant van vorm, vier zuilen had (net als de achterzaal van het Parthenon).

Phidias en Ictinus, die meer ruimte wilde om zijn beeld van de Atheense godin te plaatsen, planden om zowel de binnenruimte als het buitenvolume te vergroten. Ze deden dit door de proporties van de bestaande tempel te behouden (waarvan de crepidome en bepaalde elementen van de zuilengalerij bewaard zijn gebleven), maar door de tempel naar het noorden en westen uit te breiden.

De diameter van de bestaande zuilen betekende dat, om de verhoudingen van de klassieke canons te respecteren, een bepaalde afstand tussen de zuilen moest worden gehandhaafd en dus, omdat ze niet konden worden vergroot, werd hun aantal verhoogd van 6 naar 8 op de voorgevel en van 16 naar 17 op de lange zijden.

Aan de andere kant werden de interne gangen verkleind om de cel te vergroten, die nu 19 meter lang is.

Concluderend ging de tempel van een afmeting van 69,5 x 23,5 naar 69,5 x 30,88 meter.

Na het vastleggen van de externe contouren en volumes was het voor Ictinus gemakkelijk om de binnenruimtes vrij in te delen volgens de eisen van de beeldhouwer Phidias.

Het Parthenon onder het Romeinse Rijk

Het Parthenon bleef duizend jaar lang intact in zijn structuur, hoewel het enkele interne aanpassingen onderging. Het stond zeker nog overeind in de 4e eeuw, maar de grootsheid van het gebouw weerspiegelde niet langer die van de stad. Athene was op dat moment gereduceerd tot een provinciestad van hetRomeinse Rijk,

De stad volgde vanaf dat moment het lot van het Romeinse Rijk en ging in 395 over naar het Oost-Romeinse Rijk.

Het Parthenon onder het Byzantijnse Rijk

In de 9e eeuw, tijdens de Byzantijnse heerschappij van keizer Theodosius II, werd een edict uitgevaardigd dat de sluiting van alle heidense tempels in het Romeinse rijk voorschreef, inclusief het Parthenon, dat in een kerk werd veranderd (dit bracht niet alleen de bouw van een apsis met zich mee, maar ook schade aan het fries van het Parthenon, dat werd aangepast op plaatsen waar de heidense vormen niet goed pasten bij de christelijke).ù

Het Parthenon onder het Ottomaanse Rijk

In 1458 werd de stad Athene veroverd door het Ottomaanse Rijk en werd het gebouw omgebouwd tot moskee, zonder wezenlijke veranderingen onder de moslimbezetting.

In 1687, tijdens het beleg van de Venetianen tegen de Ottomanen in de Moreense Oorlog, bereikte een brandbom de binnenkant van het Parthenon, dat als munitiedepot werd gebruikt door de Turken, die er ten onrechte op vertrouwden dat, gezien het belang van het monument, de vijandelijke vloten het niet zouden aanvallen.

De tempel werd zwaar beschadigd, vooral in het centrale deel: het marmeren dak stortte volledig in, waarbij een deel van de muren van de cella en 14 zuilen werden meegenomen en de friezen en metopen versplinterden.

Verdere schade werd veroorzaakt door de diefstal van talrijke beelden door de Venetiaanse generaal Francesco Morosini, die opdracht kreeg van de Venetiaanse senaat om ze naar Venetië te vervoeren. De beelden waren echter erg groot en zijn uitrusting was ongeschikt voor hun transport, tot het punt dat in een poging om Poseidon en de paarden van Athena’s strijdwagen van het westelijke fronton te halen, ze veertig meter naar beneden stortten en verbrijzelden.

Een van de beroemdste delen van het decoratieve apparaat van het Parthenon dat door de Venetianen werd meegenomen, is het zogenaamde‘Weber-Labordehoofd’, een vrouwenhoofd dat zich nu in het Louvre bevindt (in de 19e eeuw belandde het in de collectie van de Duitse koopman David Weber en werd later door hem verkocht aan graaf Léon de Laborde, om uiteindelijk in 1928 door het Louvre te worden aangekocht).Enkele kleine fragmenten onder de verwijderde fragmenten werden deels hergebruikt als bouwmateriaal en sommige belandden in privécollecties en daarvan later in enkele musea (drie fragmenten bevinden zich ook in de Vaticaanse Musea).

Toen het beleg van Venetië eenmaal voorbij was, bleven de Ottomanen het Parthenon gebruiken als moskee; de sporen van de kanonskogelbeschietingen zijn vandaag de dag nog steeds zichtbaar, omdat de Ottomanen het Parthenon als moskee bleven gebruiken zonder het te restaureren.

De diefstal van de knikkers

In 1798 werd Thomas Bruce, graaf van Elgin, benoemd tot ‘buitengewoon ambassadeur en gevolmachtigd minister van Zijne Britse Majesteit bij de sublieme poort van Selim III, sultan van het Ottomaanse Rijk’.

Voor zijn vertrek naar Griekenland had hij contact opgenomen met minstens drie Britse regeringsambtenaren met de vraag of ze geïnteresseerd zouden zijn in het sturen van beeldhouwers om afgietsels en tekeningen te maken van de beelden van het Parthenon.

Het antwoord van de regering was volledig negatief, maar de graaf besloot op eigen kosten contact op te nemen met kunstenaars onder toezicht van de Napolitaanse schilder Giovanni Battista Lusieri.

Bruce kwam dus naar Athene, maar hoewel hij alleen gekomen was om de beeldhouwwerken te bestuderen, begon Lord Elgin in 1801 onder toezicht van Lusieri de versieringen van het Parthenon en de omliggende structuren te verwijderen.

Elgin wilde dat de knikkers in het British Museum werden geplaatst en verkocht ze aan de Britse regering die ze voor een lage prijs kocht, hoewel andere mogelijke kopers, waaronder Napoleon, veel meer hadden geboden.

Het Parthenon tijdens de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog

Tijdens de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog tegen hetOttomaanse Rijk, tussen 1821 en 1829, liep de Akropolis nog meer schade op.

Het Erechtheion werd door de Ottomanen gebruikt als munitiedepot tijdens de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog (1821-1833), die een einde maakte aan de lange Ottomaanse heerschappij over Athene.

De Akropolis werd twee keer belegerd, eerst door de Grieken en daarna door de Ottomanen. Tijdens de eerste belegering boden de Grieken kogels aan de belegerden aan om te voorkomen dat ze de bronzen beelden van de Akropolis zouden omsmelten tot kogels

na de eindoverwinning van de Grieken werd het gebied een archeologische zone en in 1832 begon het Koninkrijk Griekenland met de restauratie van de Akropolis onder toezicht van de twee Duitse geleerden Ludwig Ross en Eduard Shaubert. De filosofie van de interventie was om het monument terug te brengen zoals het in het klassieke Griekenland was ontworpen, waarbij alle middeleeuwse en Ottomaanse gebouwen die in de daaropvolgende eeuwen werden gebouwd, werden afgebroken.

Sinds 1987 staat het complex op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

In 2009 werd het Akropolismuseum ingehuldigd, waar alle archeologische vondsten en beeldhouwwerken worden bewaard die tijdens de restauratie zijn ontdekt.

De architectuur van het Parthenon

Het architectonische ontwerp van het Parthenon is grotendeels toe te schrijven aan de architect Ictinus, in ondergeschikte mate bijgestaan door een tweede, oudere architect genaamd Callicrates, en onder toezicht van Phidias.

Analyse van het monument heeft aangetoond dat er nauwkeurige wiskundige berekeningen ten grondslag lagen aan de constructie, het resultaat van een compromis tussen de wens om een totaal nieuw gebouw te bouwen en de noodzaak om elementen van de vorige fabriek te gebruiken. Ictinus vervangt de smalle tempel van de traditie, met zes zuilen op de gevel, door een gebouw met acht zuilen, een innovatie ten opzichte van de traditionele Dorische kanunniken. Dit zorgt voor een vergroting van de beschikbare ruimte voor de cella, die nu bijna 19 meter breed is in plaats van 12.

Het gebouw heeft twee interne zalen, waarvan de grootste het kolossale beeld (in goud en ivoor) van Athena Parthenos van Phidias herbergt.

De cella werd ontworpen als een onbelemmerde ruimte die volledig onafhankelijk is van de externe structuur van het gebouw. Dit effect wordt bereikt met de briljante en zeer eenvoudige oplossing van twee parallelle rijen Dorische zuilen aan de lange zijden van de cella, verbonden aan de korte zijde tegenover de ingang: de U-vormige zuilengalerij in twee volgordes omlijst het standbeeld en ondersteunt het cassettenplafond, waardoor de perceptie van de hoofdbalk teniet wordt gedaan.

Traditie en innovatie komen ook samen in de andere delen van het gebouw: in de proporties van de kolommen van de peristyle (de zuilengalerij die de omtrek van het gebouw omringt), krachtig maar slank, net als in de tweede rij van zes Dorische kolommen aan elk van de korte zijden, nog slanker.

Aan de andere kant van de cel leidt een brede opening van deopisthodomos (de ruimte achter de cel) naar een vierkante kamer: vier Ionische zuilen (de keuze voor deze stijl is gemaakt in reactie op de slanke proporties) ondersteunen hier het dak, tot de hoogte van de plafonds.

Vanuit architecturaal oogpunt valt het gebouw op door de perfectie van het totaaleffect, bereikt door de toepassing van optische correcties, typisch voor de Dorische tempelarchitectuur, waaraan hier zelfs kleine correcties zijn toegevoegd.

De zorg voor de uitvoering van de kleinste details wordt aangevuld door de picturale en sculpturale decoratie. Op de Pentelic marmeren structuur markeerde het gebruik van polychromie, met tonen van blauw, rood en goud, bepaalde elementen zoals de lijsten en de kisten, waardoor de volumes van het gebouw benadrukt werden.

Het sculpturale apparaat van het Parthenon

De sculpturale decoratie van het gebouw omvat de metopen van het Dorische fries, de frontons met kolossale figuren en het 160 meter lange, één meter hoge fries dat de cella rondom omringde. Duizenden figuren, in hoog en laag reliëf en in de rondte, zijn waarschijnlijk uitgevoerd door verschillende teams van beeldhouwers gedurende de vijftien jaar waarin aan het tempelgebouw werd gewerkt; ze leggen de doorbraken, ontdekkingen en formele revoluties vast die de Parthenonische beeldhouwkunst bereikte in deze weliswaar korte periode. De richtlijnen die Pheidias oplegde, waarschijnlijk geïllustreerd door verkleinde schetsen en levensgrote modellen van de individuele onderdelen, worden omgezet door de werkplaatsen die betrokken waren bij de fabriek.

De aanvankelijke stilistische discrepanties worden al snel samengevoegd en de handen van de verschillende beeldhouwers conformeren zich aan de formele eisen die door de supervisor van de werken werden uitgedrukt.

Zelfs toen het werk op de Akropolis voltooid was, zou de afdruk die Phidias in de verschillende ateliers achterliet zo krachtig zijn dat het alle toekomstige Attische productie zou beïnvloeden. Bovendien materialiseerde de Parthenonfabriek, een nieuwe stijlschool, een nieuwe ethische en religieuze wereld, gekenmerkt door de vernieuwing van cultussen: de nieuwe vormen waren voor een nieuwe goddelijke wereld, die van het Athene van Pericles en de progressieve partij, waarvan Phidias de stem was.

Het Dorische fries, waarschijnlijk de eerste sector van de decoratie die werd gerealiseerd, is versierd met 42 metopen die verschillende onderwerpen uitbeelden: in het oosten de Gigantomachy, in het westen deAmazonomachy (respectievelijk de strijd tegen reuzen en Amazones), in het noorden deIlioupersis, de vernietiging van Troje, en in het zuiden de Centauromachy. Elk van deze oorlogsonderwerpen uit de mythe of het epos verbergt allegorische toespelingen die min of meer nauw verbonden zijn met de geschiedenis van de stad: in het gevecht tegen de Amazones, eerst aan de westkant zichtbaar vanaf de ingang van de acropolis, herkenden de Atheners de gevechten met de Perzen, terwijl het gevecht met de Centauren, al afgebeeld in andere monumenten zoals het fronton van de tempel van Zeus in Olympia, meer algemeen de strijd tussen beestachtigheid en rationaliteit symboliseert.

het herhaalde thema van de botsing tussen twee figuren wordt opgelost met verschillende oplossingen die de inspanningen illustreren in de zoektocht naar meer of minder effectieve compositieschema’s figuren die zich concentreren en samendrukken binnen een driehoek die het centrale deel van de beschikbare ruimte inneemt, of die, omgekeerd, brede rondingen trekken en zich verwijderen van het centrum in meer open composities. De figuren, gesneden in Pentelic marmer, moeten zeker zijn verrijkt met vergulde bronzen elementen; sporen van kleur wijzen erop dat ze ook polychroom waren, met delen in rood en blauw en details in groen, rood en verguldsel.

Het decoratieve apparaat van het gebouw werd gecompleteerd door een nieuw element in de context van de Dorische architectuur: het interne fries, dat als een lint de cella volledig omhulde. Het toont, beginnend vanuit de zuidwestelijke hoek, het realistische thema van de processie van de Panathenae, de feesten en spelen ter ere van Athena die elke vier jaar gedurende negen dagen werden gevierd, beginnend op 28 juli, de dag van de vermoedelijke geboorte van de godin. Tijdens dit festival doorkruiste de stoet Atheense burgers de stad en klom vervolgens naar de Akropolis om Athena, beschermster van de polis, in haar tempel te eren.

In zeer laag reliëf is de processie van de nijvere en trotse Atheense samenleving weergegeven: onrustige paarden en jonge ruiters achtervolgen elkaar in opgewonden groepen beginnend vanuit de zuidwestelijke hoek, verder noordwaarts en oostwaarts en bereiken de strijdwagens voorafgegaan door de muzikanten en offerdragers, die de dieren naar het offer leiden.

De vitaliteit en onstuimigheid van de jonge ruiters verdwijnt langzaam naar de oostelijke kant, waar het ritme wordt gemarkeerd door de verticale plooien van de gewaden van de Atheense maagden die de heilige peplos offeren aan de godin Athena. De helden van Athene, verantwoordelijk voor en garant voor de grootsheid van de stad, wonen het tafereel bij en de goden van Olympus, nu volledig vermenselijkt, onderscheiden zich alleen van de stervelingen doordat ze, zittend, in hoogte alleen worden vergezeld door de staande menselijke figuren.

De twee frontons, waarschijnlijk gemaakt tussen 440 en 432 2.C., vertegenwoordigen het hoogtepunt van de decoratie van de tempel: op het oostelijke fronton de geboorte van Athena, op het westelijke de strijd tussen Athena en Poseidon om het bezit van Attica. Beide zijn gecomponeerd volgens hetzelfde principe, met de presentatie in het centrale gebied van een sleutelgebeurtenis, waarvan de spanning afneemt naarmate het verder naar de hoeken gaat.

De twee frontons herbergen figuren in de rondte, geïsoleerd of gegroepeerd in vrije composities, in beweging of in rust. Dionysus kijkt liggend op zijn mantel naar de zonsopgang, Aphrodite ligt gehurkt in de schoot van Dione; Iris werpt zich op om het paard van Poseidon tegen te houden.

Veelgestelde vragen

Conclusies

En we zijn aan het einde gekomen van deze reis door de geschiedenis en architectuur van het Parthenon, een tijdloos meesterwerk dat de artistieke en culturele uitmuntendheid van het oude Athene weerspiegelt. Van de oorsprong van de tempel als symbool van devotie voor Athena, tot de bouw ervan onder het leiderschap van Pericles, en de veranderingen en transformaties die door de eeuwen heen hebben plaatsgevonden, hebben we gezien hoe het Parthenon door verschillende tijdperken en culturen is gegaan, met behoud van zijn charme en symbolische waarde.

We onderzochten het architectonische vernuft van Ictinus en Phidias, het complexe sculpturale apparaat met zijn metopen, frontons en fries dat de geschiedenis en mythologie van Griekenland viert. Elk detail van het gebouw, van de perfecte verhoudingen tot de optische correcties, getuigt van de buitengewone vaardigheid van de kunstenaars die werkten aan een werk dat uniek is in de wereld. Vandaag de dag is het Parthenon nog steeds een bron van inspiratie en een symbool van grootsheid en veerkracht voor de moderne wereld.

Als je vragen hebt of meer wilt weten over een aspect van een bezoek aan het Parthenon, dan ben ik er om je te helpen. Ik hoop dat je dit artikel nuttig hebt gevonden bij het ontdekken van de schoonheid van dit buitengewone monument en bij het begrijpen van zijn unieke rol in de geschiedenis van de westerse beschaving.